“Όλα όσα μας ενοχλούν στους άλλους μπορούν να μας οδηγήσουν σε κατανόηση του εαυτού μας”.

-Carl Jung

Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων που δεν μπορώ ν’ αντέξω”, λέει ο ήρωας στην κωμωδία Goldmember, “αυτούς που δεν γουστάρουν τους ξένους και τους Ολλανδούς”. Η ατάκα του αποκαλύπτει τα διπλά πρότυπα των ανθρώπων που καταδικάζουν σε άλλους τις ίδιες ακριβώς συμπεριφορές που εκδηλώνουν οι ίδιοι. Ο Freud το ονόμασε προβολή και ο Carl Jung το απέδωσε στην Σκιά. Εμείς ας ονομάσουμε αυτό το σύνδρομο “το βλέπεις, το έχεις”. Με άλλα λόγια, ό, τι επικρίνουμε πιο σκληρά σε άλλους μπορεί να είναι σφραγίδα της ψυχής μας. Αυτό για το οποίο κατηγορώ περισσότερο εσάς απηχεί τις προσωπικές μου ανησυχίες, πολλές φορές μάλιστα ασυνείδητες.

Αν και μπορεί να φαίνεται παράλογο, αυτός ο τρόπος σκέψης είναι στην πραγματικότητα περισσότερο ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Η κατανόηση του φαινομένου “το βλέπεις, το έχεις” μπορεί να απαιτεί εξοικείωση, αλλά αξίζει τον κόπο γιατί θα φέρει περισσότερη ηρεμία και λογική στις σχέσεις μας με τον εαυτό μας και τους άλλους.

Γιατί καθρεφτιζόμαστε στους άλλους

Ας ξεκινήσουμε με ένα πείραμα σκέψης που σχεδιάστηκε από τον ψυχολόγο Daniel Wegner για να επιβεβαιώσει μια παρατήρηση του Leo Tolstoy από το μυθιστόρημα “Πόλεμος και Ειρήνη: Για τα επόμενα 30 δευτερόλεπτα, μην σκεφτείτε τίποτα που σχετίζεται με  ελέφαντες. Μην σκεφτείτε έναν ελέφαντα οποιουδήποτε είδους – στην σαβάνα, ή σε ζωολογικό κήπο, μόνον ή με ελεφαντάκια,  ροζ ή γκρι, ούτε καν σε φωτογραφία. Έτοιμοι; Πάμε! Πιθανότατα σκεφτήκατε περισσότερους ελεφαντες απ’ ότι σε όλη σας την ζωή (εκτός κι αν είστε οδηγός ελεφάντων , οπότε λογικά συνηθίζετε να παρατηρείτε αυτά τα υπέροχα ζώα από πολύ κοντά!). Είδατε μόλις άλλον έναν, έτσι δεν είναι;

Είναι καθολική αλήθεια ότι βιώνουμε πάντα πιο έντονα μια σκέψη ή αίσθηση που προσπαθούμε να αποφύγουμε. Γιατί; Επειδή όταν ο εγκέφαλός μας ακούει την εντολή να αποφύγει ένα συγκεκριμένο θέμα, απαντά αναζητώντας οποιεσδήποτε σκέψεις σχετικές με αυτό το θέμα, προκειμένου μετά να τις αποφύγει. (Ακριβώς όπως εάν αποφασίζατε να πετάξετε κάθε κόκκινο αντικείμενο  από την ντουλάπα σας, το πρώτο βήμα θα ήταν να αναζητήσετε κόκκινα ρούχα, σωστά;) O John Grinder,  συνδημιουργός του NLP, περιγράφει αυτή την εγκεφαλική διαδικασία δημιουργίας νοήματος μέσω της γλώσσας  στο βιβλίο του “Whipering in the Wind”.  Ο Wegner ονομάζει αυτή την αναζήτηση “ειρωνική διαδικασία νοητικού ελέγχου”.

Το φαινόμενο “το βλέπεις, το έχεις” εμφανίζεται όταν κάνουμε πράγματα που αντιτίθενται στα δικά μας συστήματα αξιών. Για να νιώθουμε καλά όταν ενεργούμε με τρόπους που είναι μη αποδεκτοί για εμάς, πρέπει να καταπνίξουμε οποιαδήποτε συνειδητή αποδοχή αυτών των συμπεριφορών. Έτσι, γινόμαστε υπερευαίσθητοι σε οτιδήποτε μας θυμίζει τη συμπεριφορά που αρνούμαστε στον εαυτό μας. Εστιάζουμε μάλιστα με ασυνήθιστη ένταση στην παραμικρή έκφανσή της σε άλλους και μπορεί να φτάσουμε να την φανταστούμε εκεί όπου δεν υπάρχει καν, κρύβοντας από τον εαυτό μας αυτό που χρειάζεται πραγματικά να αλλάξουμε για να κερδίσουμε γνήσιο αυτοσεβασμό.

Αν και είναι γεγονός ότι η αναγνώριση αυτής της ψευδούς λογικής είναι το κλειδί για την αντιμετώπισή της, συνήθως αποτελεί πρόκληση γιατί αφορά ασεινήδητες συμπεριφορές. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν;

Τα δύο πρόσωπα της τρέλλας

Όλοι μας κάνουμε σχόλια για άλλους ανθρώπους από καιρό σε καιρό, αλλά αυτοί που επικεντρώνονται σε ένα θέμα συνεχώς, υπερβολικά και ανεξήγητα συχνά περιγράφουν τον εαυτό τους.

Αν θέλετε να ζήσετε την παραφροσύνη, παρατηρήστε μια σχέση με έναν τέτοιο άνθρωπο: τον άπιστο εραστή που βλέπει ατελείωτες ενδείξεις για την ανύπαρκτη απιστία του συντρόφου του,  τον αγενή, κακό συνεργάτη που αναμένει να αντιμετωπιστεί με καλοσύνη και σεβασμό, τον πολιτικό εξτρεμιστή που αντιτίθεται στη βία με βία. Οι αντίθετες ηθικές επιταγές που προέρχονται από το ίδιο πρόσωπο είναι τόσο παράλλογες που κάποτε θεωρούνταν ότι προκαλούν σχιζοφρένεια.

Αν προσπαθήσετε να έχετε μια στενή σχέση με κάποιον που επιτίθεται σφοδρότατα σε αδυναμίες άλλων ενώ απαιτεί να αποδεχθείτε, να παραβλέψετε ή να συγχωρήσετε τα ίδια ελαττώματα σε αυτόν ή αυτήν, ίσως αισθανθείτε ένα μείγμα άγχους, αδικίας, θυμού, και /η απελπισίας. Όταν βλέπετε τους ανθρώπους να ενεργούν με διπλά πρότυπα, αποδεσμευτείτε από την διπλή προοπτική τους λέγοντας στον εαυτό σας ότι η σύγχιση που νιώθετε προέρχεται από εκείνους. Μόλις καταφέρετε να το αντιληφθείτε, ίσως θελήσετε να βοηθήστε το ένα άτομο την συμπεριφορά του οποίου μπορείτε πραγματικά να αλλάξετε: τον εαυτό σας.

Δείτε το και ελευθερωθείτε!

Όπως αυτός που κοιτάζει στον καθρέφτη, και μετά απομακρύνεται αγνοώντας την μουτζούρα πάνω στην μύτη του σαν να αφορούσε κάποιον τρίτο, έτσι κάποιος μπορεί να εντοπίσει τις αυταπάτες του αλλά να μην ενεργήσει για να τις διαχειριστεί.

Συχνά, αρκούμαστε μόνο στο να σχολιάζουμε τα βίτσια των άλλων. «Αν ο σύντροφος μου δεν ήταν τόσο τεμπέλης» λέμε, «θα μου έφερνε πρωινό στο κρεβάτι». Ή «σιχαίνομαι τον συνεταίρο μου, όλο θέλει να κάνει κουμάντο». Όταν αυτές οι σκέψεις γίνονται ιδιαίτερα κυρίαρχες, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να «έχουμε αυτό που βλέπουμε». Ευτυχώς, μπορούμε να μετατρέψουμε τη δική μας ασυνείδητη υποκρισία σε ένα θαυμάσιο εργαλείο για προσωπική ανάπτυξη. Δείτε πώς:

Φάση 1: Η μουρμούρα

Γράψτε αυτό που λέτε ή σκεφτεστε για τους άλλους. Αρχικά, καταγράψτε όλες τις δυσάρεστες, αρνητικές σκέψεις και κατηγορίες που διατυπώνετε για ορισμένους ανθρώπους. Ποιος σας θυμώνει τώρα; Τι μισείτε περισσότερο σ’ αυτόν; Τι φοβερά πράγματα σας έχει κάνει; Ποια συμπεριφορά πρέπει να αλλάξει;

Φάση 2: Αντιστρέψτε θέσεις

Τώρα, βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του ατόμου που ασκείτε κριτική. Διαβάστε το ξανά, και να είστε ειλικρινείς! Εάν γράψατε “ο φίλος μου θέλει πάντα να γίνονται τα πράγματα με τον τρόπο του”, θα μπορούσε να είναι εξίσου αλήθεια το  “θέλω πάντα τα πράγματα να γίνονται με τον τρόπο μου”; Μήπως γι αυτό ο εγωισμός του φίλου σας σάς ενοχλεί τόσο πολύ; Αν γράψατε ότι “ο Γιώργος πρέπει να σταματήσει να μου κολλάει  και να συνειδητοποιήσει ότι η σχέση μας έχει τελειώσει”, θα μπορούσε να ισχύει και ότι και εσείς κρέμεστε στη σχέση, ας πούμε, παίζοντας με την προσκόλληση του Γιώργου;

Να πως δούλεψε αυτό με μια coachee, ας την πούμε Μαρία:

Φάση 1: Η μουρμούρα “Τα παιδιά μου με θεωρούν δεδομένη. Περιμένουν να παρατήσω ό, τι κάνω και να επικεντρωθώ σε αυτά ανά πάσα στιγμή. Βαρέθηκα αυτούς που με θεωρούν δεδομένη. ”

Φάση 2: Αντιστροφή θέσης «Με θεωρώ δεδομένη. Περιμένω να παρατήσω ό, τι κάνω για να επικεντρωθώ στα παιδιά μου, ανά πάσα στιγμή. Βαρέθηκα εμένα που με θεωρώ δεδομένη. ”

Αυτή η άσκηση ήταν ένα παράθυρο για την Μαρία. Όταν συνειδητοποίησε ότι υποτιμώντας τον εαυτό της διδάσκει τα παιδιά της να την υποτιμούν μπόρεσε να τα βοηθήσει να την σέβονται, σεβόμενη πρώτη εκείνη τον εαυτό της.

Αναγνωρίζοντας αυτό το βρώμικο παιχνιδι που μας παίζει η ανθρώπινη σκέψη μπορούμε ευκολότερα να απελευθερωθούμε από σχέσεις που οδηγούν στην τρέλα και να να αναγνωρίσουμε αβίαστα τα δικά μας αδιέξοδα.  Αυτόματα γίνεται κανείς πιο ελεύθερος, λιγότερο εγκλωβισμένος στις ψευδαισθήσεις του και μειώνεται η εμμονή του με τα ελαττώματα των άλλων ανθρώπων.

Ευτυχώς, γιατί δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από τους ανθρώπους που πάντα μιλάνε για το τι μισούν σε άλλους ανθρώπους. Αληθεια σας λέω, τους σιχαίνομαι!

Το σύνδρομο ισχύει και για τις θετικές ιδιότητες ή τα γνωρίσματα που μπορούν να παρακινήσουν τη ζήλεια ή το φθόνο απέναντι σε κάποιον άλλον, ειδικά όταν δεν αναγνωρίζουμε αυτές τις ιδιότητες ή τα χαρακτηριστικά μέσα μας. Ζήλεψες ποτέ για την επιτυχία κάποιου άλλου; Είναι πολύ πιθανόν ότι δεν αναγνωρίζεις στον εαυτό σου την εγγενή σου δυνατότητα για επιτυχία σε ο,τιδήποτε αποφασίσεις πραγματικά ότι θέλεις να πετύχεις.

Έφη Κυρικάκη, International NLP Trainer and Coach, MetaMathesis

Εισηγήτρια Προγραμμάτων Επαγγελματικής Αναπτυξης, Πανεπιστήμιο Αιγαιου

Βιβλιογραφία

• Bostic St Clair C. & Grinder J. (2001) Whispering in the Wind, Grinder-Bostic
• Dostoevsky Fyodor (1997) Winter Notes on Summer Impressions, Northwestern University Press
• Quinodoz Jean-Michel (2005) Reading Freud: A Chronological Exploration of Freud’s Writings (New Library of Psychoanalysis Teaching Series), Routledge
• Wegner, Daniel M. (1987) Ironic Mental Control Processes Journal of Personality and Social Psychology, (Vol. 53, No. 1)
• Young-Eisendrath, P. and Dawson, T. (1997). The Cambridge Companion to Jung., Cambridge University Press